بررسی عوامل ترویجی موثر دربهبودمدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی استان تهران

چکیده هدف از انجام این پژوهش شناسایی عوامل ترویجی موثر در بهبود مدیریت منابع آبی دربخش کشاورزی استان تهران بود. این تحقیق از لحاظ هدف، کاربردی، از لحاظ میزان و درجه کنترل متغیرها، میدانی و از لحاظ نحوه جمع‏آوری اطلاعات نیز از نوع تحقیقات توصیفی و غیرتجربی (غیرآزمایشی) بود، و از آن‏جا که روابط متغیرها را مورد بررسی قرار داده است هم‏بستگی به شمار می‏رود. بنابراین تحقیق حاضر توصیفی- هم‏بستگی است. جامعه آماری این تحقیق کشاورزان آبی استان تهران (45652 نفر) بودند. حجم نمونه آماری با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 243 نفر محاسبه گردید. به دلیل پراکنده بودن کشاورزان در سطح استان تهران در مرحله اول 5 شهرستان از 14 شهرستان استان تهران از شمال (شمیرانات)، جنوب (ورامین)، شرق (فیروزکوه)، غرب (شهریار) و مرکز (تهران) استان انتخاب شدند. سپس در مرحله دوم متناسب با درصد جمعیت کشاورزان هر شهرستان از کل جامعه آماری، تعداد نمونه انتخابی هر شهرستان از حجم نمونه (243 نفر) مشخص گردید و به طور تصادفی تعداد کشاورزان مشخص شده هر شهرستان مورد مصاحبه، و اطلاعات لازم از آن ها به وسیله پرسشنامه دریافت گردید. پایایی مقیاس به کار رفته در این تحقیق با مقدار آلفای کرونباخ بالاتر از 70/0 و روایی پرسشنامه نیز با توجه به نظر اساتید راهنما و مشاور مورد تأیید قرار گرفت. در نهایت تجزیه وتحلیل داده ها به کمک نرم افزارهای spss انجام شد. مقایسه میانگین گروه‏ها ( آزمون t مستقل و تحلیل واریانس (f)) نشان داد که؛ میانگین بهبود مدیریت منابع آب در بین کشاورزان استفاده کننده از تکنولوژی‏های نوین آبیاری و استفاده نکننده، کشاورزان استفاده کننده از الگوهای کشت بهینه و استفاده نکننده، کشاورزان استفاده کننده از سیستم‏های جدید آبیاری معرفی شده از طرف مسئولین و استفاده نکننده، کشاورزان مشاهده کننده فیلم آموزشی و مشاهده نکننده، کشاورزان بازدید کننده از مزارع نمایشی و بازدید نکننده، کشاورزان مطالعه کننده مجلات و نشریات و بروشورهای ترویجی و مطالعه نکننده، کشاورزان با نظام‏های مختلف بهره‏برداری از زمین و نظام‏های مختلف بهره‏برداری از آب با هم تفاوت معنی‏دار دارد. طبق نتایج همبستگی؛ بین متغیر میزان بهبود مدیریت منابع آب کشاورزان با متغیرهای تعداد دفعات شرکت کشاورزان در دوره‏های آموزشی ترویجی، کیفیت دوره‏های آموزشی ترویجی برگزار شده، تعداد دفعات مراجعه کشاورزان به جهاد کشاورزی، عملکرد بخش ترویج جهاد کشاورزی منطقه هر کشاورز، میزان تحصیلات کشاورزان، تعداد نیروی کار کشاورزان، میزان درآمد سالیانه، میزان مشارکت هر کشاورز با دیگر کشاورزان در زمینه مدیریت بهتر منابع آب، میزان کل اراضی تحت مالکیت هر کشاورز و تعداد قطعات اراضی هر کشاورز ارتباط معنی‏دار وجود دارد. بر اساس نتایج رگرسیون هفت متغیر عملکرد بخش ترویج جهاد کشاورزی منطقه کشاورز، کیفیت دوره‏های آموزشی – ترویجی برگزار شده، استفاده کشاورز از تکنولوژی‏های نوین آبیاری، تعداد دفعات شرکت کشاورز در دوره‏های آموزشی– ترویجی، مشاهده فیلم‏های آموزشی در خصوص مدیریت بهینه مصرف آب، تعداد دفعات مراجعه کشاورز به بخش ترویج مدیریت جهاد کشاورزی و اجرای الگوی کشت توصیه شده از طرف مسئولین توسط کشاورز به عنوان عوامل ترویجی موثر در بهبود مدیریت منابع آب شناخته شدند که توانستند 5/77 درصد از تغیرات متغیر وابسته را تبیین نمایند. نتایج تحلیل عاملی نیز نشان داد که سازوکارهای موثر در بهبود مدیریت منابع آب، در چهار عامل دسته بندی شدند که این چهار عامل عبارتند از؛ 1) فعالیت‏های ترویجی – آموزشی 2) اقدامات پیشگیرانه 3) اقدامات مدیریتی 4) اقدامات اجرایی که در مجموع 49/56 درصد از واریانس کل را تبیین نمودند. کلمات کلیدی: بهبود مدیریت منابع آب، فعالیت‏های ترویجی – آموزشی، مصرف بهینه آب، استان تهران